Lượng vốn hóa từng bị “ngủ yên” của Bitcoin cuối cùng cũng đã được kích hoạt trở lại

Xin chào,

Hầu hết mọi người hiện nay mua Bitcoin và sau đó hoàn toàn không làm gì với nó.

Họ nắm giữ, gọi đó là vàng số và tự tin khẳng định mình “đầu tư dài hạn”. Điều này hoàn toàn hợp lý, vì Bitcoin đã xây dựng được danh tiếng đó.

Tuy nhiên, hành động nắm giữ này đã tạo ra một trong những khối vốn nhàn rỗi lớn nhất trong toàn bộ hệ sinh thái crypto hiện tại. Khoảng 61% tổng lượng Bitcoin chưa di chuyển trong hơn một năm và gần 14% chưa di chuyển trong hơn một thập kỷ. Dù vốn hóa thị trường hơn 2 nghìn tỷ USD, chỉ có 0,8% nguồn cung Bitcoin đang tham gia vào bất kỳ hoạt động DeFi nào ngày nay.

Nói cách khác, Bitcoin là tài sản giá trị nhất trong crypto, nhưng lại là tài sản ít được sử dụng nhất.

Hãy so sánh với các lĩnh vực khác trong crypto:

• Stablecoin thanh toán toàn cầu với quy mô lớn.

• ETH vận hành smart contract, DAO, ví và cả tầng kinh tế.

• L2 xây dựng hệ sinh thái với cho vay, giao dịch, game và hàng nghìn ứng dụng.

Trong khi đó, Bitcoin – tài sản lớn nhất, an toàn nhất, được nắm giữ rộng rãi nhất – lại không thể làm bất cứ điều nào trong số này một cách nguyên bản.

Ngược lại, nó có hàng nghìn tỷ giá trị đang nằm yên, không tạo lợi suất, không sản sinh thanh khoản và không đóng góp gì cho nền kinh tế ngoài bảo mật và tăng giá.

Khi cộng đồng cố gắng giải quyết vấn đề này, các giải pháp lại mang đến những vấn đề riêng. Wrapped BTC trở nên phổ biến nhưng đòi hỏi phải tin tưởng bên lưu ký. Bridge cho phép chuyển BTC sang chain khác nhưng lại phát sinh rủi ro bảo mật. Người sở hữu Bitcoin muốn sử dụng BTC của mình, nhưng hạ tầng chưa bao giờ đưa ra phương án nguyên bản và an toàn cho họ.

Giờ đây, điều này đang thay đổi và vài năm gần đây, một hệ sinh thái hoàn toàn mới đã hình thành xung quanh Bitcoin, nhằm giải phóng lượng “vốn ngủ quên” mà không ép người dùng phải wrap BTC, tin vào bên trung gian hoặc chuyển vào lưu ký của người khác.

Hãy cùng khám phá!

Polymarket: Nơi Dự Đoán Của Bạn Thật Sự Có Giá Trị

Cược vào tương lai bằng cách giao dịch cổ phần theo kết quả, bầu cử, thể thao, thị trường, bất kỳ lĩnh vực nào bạn muốn. Polymarket chuyển tri thức tập thể thành xác suất thời gian thực.

Hiện đã tích hợp với X, dự đoán kết hợp dữ liệu xã hội trực tiếp từ Grok & các bài đăng trên X.

Bạn nghĩ mình biết điều gì sẽ xảy ra tiếp theo? Hãy chứng minh điều đó.

Vì sao Bitcoin lại đến tình thế này

Bitcoin không tự nhiên trở thành tài sản thụ động. Toàn bộ kiến trúc của nó đẩy nó theo hướng đó. Trước khi DeFi xuất hiện, Bitcoin đã có lựa chọn rõ ràng: đặt bảo mật lên trên hết. Quyết định này định hình văn hóa, môi trường phát triển, và cuối cùng là loại hình kinh tế có thể phát triển quanh nó.

Kết quả là một blockchain gần như bất biến, rất phù hợp để chuyển tiền nhưng lại hạn chế đổi mới. Đa phần mọi người chỉ thấy những dấu hiệu bề nổi – tính di động thấp, phần lớn nguồn cung “ngủ đông”, wrapped BTC chiếm lĩnh – nhưng gốc rễ sâu hơn nhiều.

Rào cản đầu tiên là mô hình scripting của Bitcoin. Nó chủ động tránh sự phức tạp để lớp nền tảng luôn dễ dự đoán và khó bị khai thác. Điều này đồng nghĩa không có tính toán đa năng, không có logic tài chính nguyên bản, không tự động hóa on-chain. Ethereum, Solana và các L1 hiện đại đều giả định lập trình viên sẽ muốn xây dựng, còn Bitcoin lại chủ trương ngược lại.

Rào cản thứ hai là con đường nâng cấp của Bitcoin. Thay đổi bất cứ điều gì, kể cả tính năng nhỏ, đều cần sự đồng thuận toàn bộ hệ sinh thái. Hard fork gần như bất khả thi về mặt xã hội, còn soft fork thì kéo dài nhiều năm. Trong khi phần còn lại của crypto liên tục cải tiến qua nhiều mô hình thiết kế (AMM, account abstraction, L2, blockchain modular), Bitcoin gần như đứng yên. Nó trở thành lớp thanh toán mà không bao giờ thành lớp thực thi.

Khía cạnh thứ ba là yếu tố văn hóa. Hệ sinh thái lập trình viên của Bitcoin vốn bảo thủ có chủ đích. Chính sự bảo thủ đó bảo vệ mạng lưới, nhưng cũng hạn chế thử nghiệm. Bất kỳ đề xuất tăng phức tạp nào đều bị dè chừng. Tư duy này tốt cho bảo vệ lớp nền, nhưng cũng ngăn cản các sản phẩm tài chính mới xuất hiện trên Bitcoin như ở nơi khác.

Còn một yếu tố cấu trúc: Giá trị của Bitcoin tăng nhanh hơn hạ tầng xung quanh. ETH có smart contract ngay từ đầu; Solana có thiết kế throughput cao từ ban đầu. Giá trị của Bitcoin đã phình to thành một loại tài sản trước khi “diện tích sử dụng” của nó mở rộng. Vì thế, hệ sinh thái mắc kẹt trong nghịch lý: có hàng nghìn tỷ vốn nhưng gần như không có nơi triển khai vốn đó.

Cuối cùng là vấn đề tương tác. Bitcoin gần như biệt lập. Nó không tương tác với các chain khác. Không có bridge nguyên bản. Mãi gần đây mới xuất hiện giải pháp kết nối Bitcoin với môi trường thực thi ngoài chuỗi mà không cần phải tin tưởng. Vì vậy, mọi nỗ lực giúp BTC sử dụng được đều phải rời khỏi mô hình bảo mật của Bitcoin: wrap, bridge, phát hành lưu ký, multisig, liên minh. Với một tài sản được xây dựng dựa trên nguyên tắc không tin bên trung gian, cách này không thể mở rộng.

Những giải pháp chữa cháy đầu tiên: Wrapper, Sidechain & Bridge

Khi rõ ràng Bitcoin không thể hỗ trợ hoạt động thực sự trên lớp nền, ngành công nghiệp lại làm điều quen thuộc: tạo ra giải pháp thay thế. Ban đầu, các giải pháp này trông như tiến bộ. Chúng cho phép BTC di chuyển vào môi trường DeFi thực sự. Nhưng nếu nhìn kỹ, tất cả đều có chung nhược điểm: bạn phải đánh đổi một phần mô hình tin tưởng của Bitcoin để sử dụng.

Ví dụ rõ ràng nhất là wrapped Bitcoin. Nó trở thành cầu nối mặc định từ Bitcoin sang Ethereum, và một thời gian tưởng như là giải pháp hoàn hảo. Nó giải phóng thanh khoản, giúp BTC dùng làm tài sản thế chấp, giao dịch trong AMM, vay mượn, lặp lại, tái thế chấp – những điều Bitcoin tự thân không làm được. Nhưng đổi lại, wrapped BTC chỉ tồn tại nếu có người khác cầm giữ BTC thật. Điều này đồng nghĩa lưu ký, phụ thuộc tổ chức ngoài, rủi ro vận hành, và cam kết không dựa trên bảo mật lớp nền của Bitcoin.

Các hệ thống liên minh cố gắng giảm gánh nặng niềm tin bằng cách phân chia quyền kiểm soát cho nhiều bên. Thay vì một lưu ký, một nhóm cùng nắm BTC bảo chứng cho tài sản wrapped. Dù tốt hơn nhưng vẫn chưa tối ưu hóa niềm tin. Bạn vẫn phụ thuộc vào một nhóm vận hành phối hợp, và mức bảo đảm chỉ vững khi họ có động lực và trung thực. Đối với cộng đồng ưu tiên niềm tin tối thiểu, đây không phải giải pháp hoàn hảo.

Bridge lại đem đến vấn đề khác. Thay vì lưu ký, bạn phải tin vào một nhóm validator bên ngoài, thường có bảo mật yếu hơn chain gốc. Bridge cho phép chuyển BTC giữa các chain, nhưng cũng trở thành điểm thất bại lớn nhất trong crypto. Nhiều phân tích cho thấy các vụ tấn công bridge là nguồn thất thoát vốn lớn nhất.

Sidechain còn phức tạp hơn. Đây là các chain độc lập kết nối với Bitcoin qua các cơ chế peg khác nhau. Có cái dùng multisig, có cái dùng SPV proof. Nhưng không cái nào thừa hưởng bảo mật của Bitcoin. Chúng có đồng thuận riêng, validator riêng, rủi ro riêng. Nhãn “Bitcoin layer” đôi khi chỉ là marketing. Thanh khoản di chuyển, nhưng cam kết bảo mật không đi cùng.

Điểm chung của các giải pháp trên là đẩy Bitcoin ra khỏi lớp nền và vào môi trường nơi người khác đặt luật chơi. Điều này giải quyết tạm thời vấn đề sử dụng, nhưng tạo ra vấn đề lớn hơn: Bitcoin vận hành dưới mô hình tin tưởng mà chính nó được tạo ra để tránh.

Các hạn chế thể hiện rõ ràng:

• Wrapped BTC tăng trưởng nhưng chỉ vì người dùng chấp nhận lưu ký tạm thời.

• Sidechain tồn tại, nhưng vẫn là thị trường ngách do không thừa hưởng bảo mật của Bitcoin.

• Bridge kết nối Bitcoin với chain khác, nhưng lại mở ra lỗ hổng tấn công mới hoàn toàn.

Mỗi giải pháp chữa cháy giải quyết một vấn đề nhưng lại tạo ra vấn đề khác.

Bước đột phá: Bitcoin cuối cùng có các nguyên mẫu mới

Trong thời gian dài, các hạn chế của Bitcoin được chấp nhận như điều mặc định. Lớp nền khó thay đổi, nâng cấp chậm và mọi đề xuất tăng tính biểu đạt đều bị coi là rủi ro không đáng.

Nhưng giả định này đã thay đổi vài năm gần đây.

1. Bitcoin có cách xác thực những gì nó không tự thực thi: Đột phá lớn nhất là mô hình xác thực mới cho phép Bitcoin kiểm tra kết quả tính toán ngoài chuỗi mà không cần tự thực thi.

Đây là bước tiến nền tảng cho BitVM và các hệ thống tương tự BitVM sau này. Thay vì thay đổi chức năng của Bitcoin, các hệ thống này tận dụng khả năng thực thi kết quả thông qua fraud proof của Bitcoin.

Điều này nghĩa là có thể xây dựng logic, ứng dụng hoặc môi trường thực thi ngoài Bitcoin, nhưng vẫn để Bitcoin xác thực tính đúng đắn. Đây là hướng hoàn toàn khác Ethereum “thực thi mọi thứ trên L1”. Cuối cùng Bitcoin cũng có thể phân xử. Đây chính là bước mở cho:

• Rollup bảo mật bởi Bitcoin
• Bridge tối giản niềm tin
• Vault Bitcoin lập trình được
• Tính toán off-chain xác thực on-chain

2. Các nâng cấp như Taproot âm thầm mở rộng bề mặt sử dụng của Bitcoin: Taproot không được quảng bá là nâng cấp DeFi, nhưng lại cung cấp nền tảng mật mã cần thiết cho BTCFi: multisig rẻ hơn, chi tiêu key-path linh hoạt, bảo mật tốt hơn. Quan trọng, nó làm các mô hình như Taproot Assets (cho stablecoin) và vault phức tạp trở nên khả thi.

3. Sự xuất hiện của tài sản nguyên bản trên Bitcoin: Khi Taproot và các hệ proof mới ra đời, các dự án bắt đầu phát hành tài sản sống trên Bitcoin hoặc thừa hưởng bảo mật từ Bitcoin mà không cần wrap BTC.

Kết hợp Taproot, Schnorr signatures và xác thực off-chain, lập trình viên có thể xây dựng tài sản ngay trên Bitcoin hoặc tài sản thừa hưởng bảo mật của Bitcoin.

Điều này bao gồm:

• Taproot Assets (Tether phát hành USDT trực tiếp trên Bitcoin/Lightning stack)
• Stablecoin nguyên bản trên Bitcoin, không cần Ethereum, Solana hay Cosmos
• Tài sản phái sinh thế chấp BTC không dựa vào lưu ký
• Vault lập trình và multisig mà trước đây chưa khả thi

Lần đầu tiên, tài sản phát hành trên Bitcoin không cần rời khỏi Bitcoin để sử dụng. Và tài sản phát hành cho Bitcoin không yêu cầu Bitcoin rời khỏi chế độ tự lưu trữ.

4. Lợi suất trên Bitcoin trở thành hiện thực: Bitcoin chưa từng có lợi suất nguyên bản. Cách duy nhất để “kiếm” trên BTC trước đây là wrap, gửi lưu ký, cho vay trên nền tảng tập trung hoặc bridge qua chain khác. Tất cả đều mang rủi ro ngoài mô hình bảo mật của Bitcoin.

BTCFi tạo ra phương thức mới để sinh lợi suất trên Bitcoin. Bằng cách tạo hệ thống nơi BTC đóng góp bảo mật cho mạng lưới. Có ba nhóm chính:

• Staking Bitcoin (cho mạng khác): BTC có thể bảo vệ mạng PoS hoặc appchain mà không rời khỏi chain Bitcoin.
• Restaking Bitcoin: Tương tự ETH bảo vệ nhiều giao thức nhờ bảo mật chung, BTC có thể thế chấp hỗ trợ chain ngoài, oracle, DA layer, v.v.
• Hệ thống lợi suất dựa trên Lightning: Giao thức như Stroom cho phép BTC dùng trong Lightning channel kiếm lợi suất khi cung cấp thanh khoản, không cần wrap hay phụ thuộc bridge lưu ký.

Trước BTCFi, tất cả điều này đều không khả thi.

5. Bitcoin cuối cùng có lớp thực thi: Tiến bộ gần đây về xác thực off-chain cho phép Bitcoin thực thi kết quả tính toán mà nó không tự thực hiện. Lập trình viên có thể xây dựng rollup, bridge, hệ thống hợp đồng quanh Bitcoin, nơi Bitcoin xác thực thay vì tính toán. Lớp nền không đổi, các lớp ngoài chạy logic và chứng minh tính đúng đắn cho Bitcoin khi cần.

Điều này giúp Bitcoin có thứ chưa từng có: cách hỗ trợ ứng dụng, hành vi hợp đồng, và nguyên mẫu tài chính mới mà không cần chuyển BTC vào hệ thống lưu ký hay sửa đổi giao thức. Đây không phải “smart contract trên Bitcoin”, mà là mô hình xác thực giữ cho Bitcoin đơn giản nhưng vẫn mở rộng được hệ thống phức tạp xung quanh.

Toàn cảnh BTCFi: Đang thực sự xây dựng những gì?

Khi các công cụ xác thực và khả năng di chuyển trưởng thành, hệ sinh thái Bitcoin cuối cùng cũng mở rộng theo hướng không phụ thuộc lưu ký hoặc tài sản wrapped. Điều đang hình thành không phải một sản phẩm hay phân khúc đơn lẻ mà là một tổ hợp các lớp liên kết, lần đầu tạo cho Bitcoin một nền kinh tế chức năng. Cách dễ nhất để hiểu là nhìn vào cách các mảnh ghép bổ trợ cho nhau.

Lớp hạ tầng: Sự thay đổi rõ rệt đầu tiên là xuất hiện các môi trường thực thi bảo mật bởi Bitcoin. Đây không phải đối thủ L1 hay nỗ lực biến Bitcoin thành nền tảng smart contract. Chúng là hệ thống bên ngoài xử lý tính toán và chỉ dùng Bitcoin để xác thực. Sự phân tách này rất quan trọng. Nó tạo không gian cho vay, giao dịch, quản lý tài sản thế chấp, thậm chí các nguyên mẫu phức tạp – mà không cần thay đổi lớp nền của Bitcoin. Đồng thời tránh thất bại của mô hình cũ, khi dùng BTC nghĩa là phải gửi cho lưu ký hoặc tin multisig. Ở đây, Bitcoin vẫn ở vị trí của nó, còn tính toán xoay quanh.

Lớp tài sản & lưu ký: Cùng lúc, thế hệ bridge mới hình thành, không còn dựa trên lưu ký, không còn niềm tin nặng nề như chu kỳ trước, mà là bridge xây dựng trên kết quả xác minh được. Thay vì bắt người dùng tin vận hành viên, hệ thống dùng challenge và fraud proof để mọi chuyển trạng thái sai đều tự động bị loại. Kết quả là cách an toàn hơn để đưa BTC vào môi trường ngoài mà không phụ thuộc giả định niềm tin yếu như thiết kế cũ. Quan trọng hơn, loại bridge này phù hợp tư duy bảo mật của người nắm giữ Bitcoin: tối thiểu niềm tin, tối thiểu phụ thuộc.

Lớp giao thức: Khi di chuyển an toàn hơn, lớp đổi mới tiếp theo tập trung vào việc Bitcoin có thể làm gì khi vào các môi trường này. Đó là nơi yield và thị trường bảo mật xuất hiện. Trong phần lớn lịch sử Bitcoin, muốn kiếm lợi gì từ BTC bạn phải gửi lên sàn hoặc wrap vào chain khác. Nay, staking và restaking cho phép BTC góp phần bảo vệ mạng ngoài mà không rời khỏi quyền kiểm soát. Lợi nhuận không dựa vào rủi ro tín dụng hay tái thế chấp mà đến từ giá trị kinh tế của bảo vệ đồng thuận hoặc xác minh tính toán.

Song song, tài sản nguyên bản trên Bitcoin xuất hiện. Thay vì wrap BTC hoặc đẩy sang Ethereum, lập trình viên dùng Taproot, Schnorr signatures và xác thực off-chain để phát hành tài sản trên Bitcoin hoặc gắn với bảo mật của Bitcoin. Bao gồm stablecoin phát hành trực tiếp trên hạ tầng Bitcoin, tài sản phái sinh không phụ thuộc lưu ký, vault chi tiêu linh hoạt hơn. Tất cả mở rộng tiện ích cho Bitcoin mà không đẩy nó vào mô hình tin tưởng mới.

Từng bước phát triển này đã rất đáng chú ý. Khi kết hợp lại, chúng đánh dấu sự hình thành stack tài chính Bitcoin đầu tiên: Tính toán có thể diễn ra off-chain và được thực thi trên Bitcoin. BTC di chuyển an toàn không cần lưu ký. Có thể sinh lợi suất mà vẫn tự lưu trữ. Và tài sản tồn tại nguyên bản mà không phụ thuộc bảo mật của hệ sinh thái khác. Mỗi lớp giải quyết một phần của cái bẫy thanh khoản khiến Bitcoin ngủ yên suốt hơn một thập kỷ.

Tôi nghĩ gì?

Tôi cho rằng, cách đơn giản nhất để nhìn nhận BTCFi là: cuối cùng Bitcoin đã có một hệ sinh thái xứng tầm với quy mô của nó. Suốt nhiều năm, cộng đồng cố xây dựng quanh Bitcoin bằng những công cụ không thiết kế cho hàng nghìn tỷ thanh khoản. Không ai nghiêm túc dám mạo hiểm BTC với peg lưu ký, bridge chưa kiểm chứng hay sidechain tạm bợ – và thực tế họ không làm vậy.

Làn sóng mới này khác biệt vì nó đáp ứng đúng điều kiện của Bitcoin: mô hình bảo mật vẫn nguyên vẹn, tự lưu trữ vẫn nguyên vẹn, và hệ thống xung quanh giờ đã đủ vững để thu hút vốn lớn. Chỉ cần một phần nhỏ BTC ngủ đông bắt đầu được sử dụng nhờ hạ tầng xứng đáng, tác động cũng sẽ rất lớn.

Hẹn gặp lại bạn vào Chủ nhật tới, trong lúc đó hãy luôn giữ tinh thần tò mò!

Vaidik

Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm:

1. Bài viết này được đăng lại từ [TOKEN DISPATCH]. Mọi bản quyền thuộc về tác giả gốc [Vaidik Mandloi]. Nếu có ý kiến về việc đăng lại, vui lòng liên hệ đội ngũ Gate Learn, chúng tôi sẽ xử lý kịp thời.
2. Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Quan điểm và ý kiến trong bài viết này hoàn toàn là của tác giả, không cấu thành bất kỳ lời khuyên đầu tư nào.
3. Bản dịch sang ngôn ngữ khác do đội ngũ Gate Learn thực hiện. Nếu không có chỉ định khác, nghiêm cấm sao chép, phân phối hoặc đạo văn bản dịch này.