Tổng quan chu kỳ 30 năm của thị trường chứng khoán Nhật Bản: Bài học đầu tư từ chỉ số Nikkei 225 từ đáy đến đột phá lịch sử

Chỉ số Nikkei 225 là một chỉ số phản ánh sức sống của nền kinh tế Nhật Bản. Chỉ số này, gồm 225 doanh nghiệp niêm yết hàng đầu của Nhật Bản, đã tổng hợp diễn biến lịch sử của hơn ba thập kỷ phát triển và suy thoái của nền kinh tế Nhật Bản. Từ đỉnh cao 38.957,44 điểm vào năm 1989, giảm xuống đáy 7.000 điểm vào năm 2009, rồi đến năm 2024 trở lại vượt mốc 40.000 điểm, mỗi lần biến động của Nikkei đều ghi lại những câu chuyện kinh tế sâu sắc.

Sự tiến hóa của giá cổ phiếu Nhật Bản: Từ trung bình giá cổ phiếu đến chỉ số đương đại

Tiền thân của Nikkei 225 tên là “Chỉ số trung bình giá cổ phiếu Tokyo sửa đổi”, ra đời vào tháng 9 năm 1950. Thời điểm đó, nền kinh tế Nhật Bản mới bắt đầu phục hồi sau chiến tranh, chỉ số này gồm 225 công ty niêm yết trên thị trường chính của Sở Giao dịch Chứng khoán Tokyo, dùng để đo lường xu hướng chung của thị trường chứng khoán. Cho đến ngày 1 tháng 5 năm 1985, nó mới chính thức đổi tên thành Chỉ số trung bình giá cổ phiếu Nikkei, tức chính là ngày nay chúng ta gọi là chỉ số Nikkei225.

Các thành phần của chỉ số này gồm các doanh nghiệp hàng đầu như Toyota, Honda, Nissan trong ngành ô tô, Sony, Panasonic trong lĩnh vực điện tử, cùng với Kao, Shiseido, SoftBank và các doanh nghiệp hàng đầu khác trong nhiều lĩnh vực. Họ đại diện cho các trụ cột của nền kinh tế Nhật Bản, và hiệu suất cổ phiếu của họ phản ánh trực tiếp nhịp đập của toàn bộ nền kinh tế quốc gia.

Vào tháng 9 năm 1986, Sở Giao dịch Tài chính Quốc tế Singapore đã giới thiệu hợp đồng tương lai Nikkei 225, mở ra bước ngoặt cho giá cổ phiếu Nhật Bản trên sân khấu quốc tế, đồng thời cũng là một mốc quan trọng trong lịch sử phát triển của chỉ số này.

Bốn chu kỳ lớn của giá cổ phiếu Nhật Bản: Thịnh vượng, Sụp đổ, Ẩn mình và Hồi phục

Thời kỳ điên cuồng của vốn (trước năm 1989)

Cuối thập niên 80 của thế kỷ XX, nền kinh tế Nhật Bản ở đỉnh cao. Chính sách tiền tệ siêu nới lỏng của Ngân hàng Nhật Bản đã bơm vào hệ thống tài chính lượng tiền mặt khổng lồ, lãi suất bị đẩy xuống mức thấp lịch sử. Nguồn vốn dồi dào đã thúc đẩy một làn sóng đầu tư chưa từng có, đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản và công nghệ, với nhiệt huyết đầu cơ đạt đến mức điên rồ.

Sự tăng trưởng mạnh mẽ của nền kinh tế Nhật Bản, vị thế dẫn đầu toàn cầu của ngành sản xuất và hoạt động xuất khẩu sôi động đã thúc đẩy kỳ vọng lạc quan của nhà đầu tư. Ngày 29 tháng 12 năm 1989, chỉ số Nikkei 225 tăng vọt lên đỉnh cao lịch sử 38.957,44 điểm. Lúc này, tỷ lệ P/E của thị trường chứng khoán Tokyo đạt khoảng 58 lần, nhiều doanh nghiệp lỗ hoặc lãi nhỏ nhưng lại có giá trị vốn hóa lớn, phản ánh rõ ràng thị trường đã hoàn toàn thoát khỏi các yếu tố cơ bản.

Ba mươi năm thất vọng (thập niên 1990 đến 2000)

Sau khi bong bóng vỡ, chỉ số Nikkei 225 bắt đầu đi xuống dài hạn. Trong giai đoạn 1990-1992, chỉ số giảm hơn 70%. Dù sau đó có phục hồi nhẹ, xu hướng chung vẫn tiếp tục yếu đi. Năm 2000, bong bóng internet vỡ, gây chấn động thị trường toàn cầu, chỉ số Nikkei 225 từng chạm mức thấp 8.000 điểm vào năm 2003.

Năm 2008, khủng hoảng tài chính toàn cầu lại gây thiệt hại nặng nề cho thị trường Nhật Bản. Đến năm 2009, chỉ số này chạm đáy 7.000 điểm. Về mặt kỹ thuật, mặc dù đáy này chưa giảm sâu hơn so với năm 2003, cho thấy mức hỗ trợ mạnh quanh 7.000 điểm, nhưng về mặt cơ bản, nền kinh tế Nhật Bản vẫn còn gánh nặng nợ nần do hậu quả của bong bóng vỡ, khiến thị trường chứng khoán khó lòng thoát khỏi ảnh hưởng.

Bò giá theo chính sách Abenomics (từ 2012 trở đi)

Từ năm 2012, tình hình bắt đầu chuyển biến. Chính phủ Nhật Bản đã đưa ra một loạt biện pháp cải cách, bao gồm nới lỏng tiền tệ, kích thích tài chính và cải cách cấu trúc, gọi chung là “Abenomics”. Nhờ các chính sách này, chỉ số Nikkei 225 bắt đầu xu hướng tăng dài hạn, thị trường dần hồi sinh.

Đột phá trong thời kỳ hậu dịch bệnh (sau 2020)

Dịch COVID-19 đã gây tác động lớn đến thị trường tài chính toàn cầu, nhưng thị trường tài chính Nhật Bản thể hiện khả năng phục hồi mạnh mẽ. Sau đại dịch, thị trường nhanh chóng bật dậy, và vào ngày 22 tháng 2 năm 2024, đóng cửa ở mức 39.098,68 điểm, chính thức vượt qua đỉnh cao lịch sử của 30 năm trước. Đến năm 2024, chỉ số Nikkei 225 còn vượt mốc 40.000 điểm, chỉ trong hơn hai tháng đã tăng khoảng 20%.

Định giá hiện tại của cổ phiếu Nhật Bản: Hấp dẫn hay không?

So với 30 năm trước, ngày nay, mức định giá của cổ phiếu Nhật Bản đã trở nên lành mạnh hơn nhiều. Hiện tại, tỷ lệ P/E tổng thể của các công ty niêm yết Nhật Bản chỉ khoảng 14 lần, thấp hơn nhiều so với gần 20 lần của chỉ số S&P 500 của Mỹ. Nhiều cổ phiếu Nhật còn thấp hơn giá trị sổ sách, cho thấy thị trường vẫn chưa hoàn toàn thừa nhận giá trị thực của các doanh nghiệp này.

Có nhiều yếu tố giải thích cho sự chênh lệch này. Thứ nhất, tình trạng giảm phát kéo dài đã được cải thiện rõ rệt. Chính sách lãi suất âm kéo dài của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản cuối cùng đã mang lại kết quả — vào tháng 1 năm 2024, tỷ lệ lạm phát đạt 2,2%, liên tục 22 tháng vượt mục tiêu 2%. Khi lạm phát tăng, lợi nhuận của các hộ gia đình và doanh nghiệp từ việc tiết kiệm tiền mặt giảm đi, lượng vốn lớn buộc phải đổ vào thị trường chứng khoán.

Thứ hai, dòng vốn quốc tế đang đổ vào ngày càng mạnh mẽ. Nhà đầu tư nổi tiếng Warren Buffett đã nhiều lần đến Nhật Bản vào năm 2023 và tăng mạnh cổ phần tại các công ty Nhật, tạo hiệu ứng dẫn dắt dòng vốn toàn cầu chú ý đến thị trường Nhật Bản. Xu hướng này cho thấy các nhà đầu tư quốc tế đang nhận ra giá trị của thị trường Nhật Bản.

Thứ ba, chính phủ Nhật Bản đang thúc đẩy các doanh nghiệp giảm bớt các khoản sở hữu chéo cũ kỹ, điều này sẽ thu hút thêm các nhà đầu tư nước ngoài tìm kiếm cấu trúc quản trị rõ ràng.

Phân tích kỹ thuật: Điều chỉnh ngắn hạn và tiềm năng dài hạn

Dựa trên các chỉ số kỹ thuật như RSI và MACD, trong trung tuần tháng 3 năm 2024, chỉ số Nikkei 225 thể hiện RSI(14) đạt 72.80, gần vùng quá mua 75, điều này cho thấy trong ngắn hạn, chỉ số có thể đối mặt với áp lực điều chỉnh. Đồng thời, MACD cũng cho thấy đà tăng có thể chậm lại. Do đó, nhà đầu tư nên thận trọng, chuẩn bị chốt lời.

Tuy nhiên, về dài hạn, việc điều chỉnh chỉ là bước chuẩn bị cho đà tăng mới. Nếu P/E của Nikkei 225 tiếp tục phục hồi lên mức 17 lần, về lý thuyết, chỉ số có thể đạt 48.000 điểm, còn khoảng 20% tiềm năng tăng trưởng so với hiện tại. Với sự cải thiện của các yếu tố cơ bản nền kinh tế Nhật Bản và dòng vốn quốc tế liên tục đổ vào, mục tiêu này không phải là xa vời.

Các lý do chính để đầu tư vào cổ phiếu Nhật Bản

Đa dạng hóa rủi ro: Nikkei 225 bao gồm các ngành ô tô, điện tử, tài chính, tiêu dùng, giúp giảm thiểu rủi ro do biến động của từng cổ phiếu hoặc ngành riêng lẻ, so với việc mua từng cổ phiếu riêng lẻ.

Chi phí hiệu quả cao: Là các sản phẩm theo dõi chỉ số thụ động, chi phí quản lý thấp hơn nhiều so với quỹ chủ động, lợi thế về chi phí dài hạn rõ ràng.

Chọn lựa theo xu hướng hợp lý: Nhà đầu tư cá nhân khó thắng thị trường, nhưng có thể tham gia vào xu hướng chung bằng cách mua theo chỉ số, theo đà tăng trưởng lớn, đây cũng là chiến lược được các nhà đầu tư chuyên nghiệp khuyên dùng.

Cơ hội đòn bẩy: Nếu chọn giao dịch hợp đồng chênh lệch Nikkei 225, nhà đầu tư có thể dùng ít vốn hơn để tạo ra lợi nhuận lớn hơn, phù hợp với các nhà giao dịch tích cực có khả năng chịu rủi ro.

Chiến lược đầu tư vào cổ phiếu Nhật Bản năm 2024

Trong nửa cuối năm, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản đã rõ ràng phát tín hiệu nâng lãi suất, chấm dứt thời kỳ lãi suất âm. Điều này sẽ buộc các nhà đầu tư từ bỏ tư duy giữ tiền mặt để bảo toàn giá trị, dòng vốn tất yếu sẽ chảy vào thị trường chứng khoán để tìm kiếm lợi nhuận tốt hơn. Thêm vào đó, các cải cách quản trị doanh nghiệp, dòng vốn quốc tế đổ vào sẽ tiếp tục hỗ trợ đà tăng dài hạn của Nikkei 225.

Do các chỉ số kỹ thuật ngắn hạn đã cho thấy quá mua, nhà đầu tư nên:

• Quan sát hoặc giữ vị thế nhẹ, chờ đợi điều chỉnh
• Mua dần tại các mức hỗ trợ
• Đặt sẵn các mức chốt lời để bảo toàn lợi nhuận
• Theo dõi tiến trình tăng lãi suất của Ngân hàng Trung ương và dữ liệu lợi nhuận doanh nghiệp để có quyết định tiếp theo

Sau 30 năm im lặng, đợt bứt phá của thị trường Nhật Bản lần này tượng trưng cho một kỷ nguyên mới. Nắm bắt thời cơ, nhưng cũng cần giữ vững lý trí — đó mới là thái độ đúng đắn khi tham gia vào đợt sóng này.